Taniec dawny

Terminem „tańce dawne” określamy formy taneczne z okresu od XV do XVIII wieku, znane z traktatów i zapisów, będących podstawą ich współczesnej rekonstrukcji. W omawianym czasie prezentowanie i uprawianie tańca związane było nieodłącznie z kulturą dworską. Królewskie i książęce dwory stały się ośrodkami sztuki, gdzie mistrzowie tańca działali jako tancerze, pedagodzy i organizatorzy uroczystości. Już od XV wieku taniec funkcjonował w dwóch obszarach. Przede wszystkim uprawiany był na balach i przyjęciach dworskich jako taniec towarzyski lub jako forma popisu i prezentacji. Drugim obszarem był teatr, gdzie prezentowano balety dworskie, w których występowali mistrzowie tańca i ich zdolniejsi uczniowie.

Poczynając od XV wieku aż do rewolucji francuskiej taniec dla środowiska dworskiego stanowił niezwykle ważną część życia. Nauka tańca od najmłodszych lat była podstawą wykształcenia każdego dworzanina, gdyż wiązała się z uformowaniem jego postawy, sposobu bycia, poruszania się ze znajomością etykiety. Lekcje tańca organizowane na pensjach, w zakonach, w szkołach wojskowych uważano za doskonałe ćwiczenie fizyczne i ruchowe, przygotowujące również do walki wręcz i szermierki. Władcy prezentowali swą potęgę i bogactwo, kreując w baletach role bohaterów i antycznych bóstw. Ludwik XIV, największy tancerz monarcha, poprzez taniec przekazywał założenia polityczne i ideowe swego państwa. Jednocześnie jako mecenas tańca założył w 1661 r. Królewską Akademię Tańca, dzięki której nastąpił niezwykły rozkwit techniki baletu i tańca scenicznego.

Uroczystości dworskie trwające wiele dni składały się z licznych balów, na których praktykowano tańce towarzyskie i popisy baletowe. Mistrzowie tańca, którzy jednocześnie byli muzykami, kompozytorami, tworzyli coraz to nowe formy, inspirując się tańcami tradycyjnymi z różnych regionów Europy lub nawet z innych części świata. Taniec jako sztuka od początku stał się obiektem badań i analiz, co zaowocowało powstaniem licznych traktatów o tańcu oraz różnych sposobów jego notacji. Najprężniejszymi ośrodkami, z których pochodzą zachowane źródła pisane, są w XV i XVI wieku Francja, Włochy i Hiszpania; w XVII i XVIII wieku teksty o tańcu ukazywały się także w Anglii oraz na terenie Niemiec.

W większości traktatów mamy do czynienia ze słownym opisem elementów składających się na poszczególne formy tańca (kroki, figury), zestawionym z zapisem muzycznym. Wiele z tych pozycji zawiera informacje dotyczące zachowania się i etykiety na balu oraz metod przygotowania się do wykonywania tańców. Pod koniec XVII wieku pojawił się wynaleziony przez francuskiego mistrza tańca Pierre’a Beauchampa system zapisu ruchu z użyciem znaków graficznych. System ten został opublikowany przez innego specjalistę w tej dziedzinie, Raoula Augera Feuilleta, w dziele Chorégraphie[1]. Ten niezwykle precyzyjny system notacji kroków, ruchów rąk oraz figur w przestrzeni w powiązaniu z zapisem muzycznym przyjął się w całej Europie i funkcjonował do końca XVIII wieku. To dzięki zanotowanym systemem Feuilleta choreografiom możemy odtworzyć i poznać technikę tańca barokowego, zwaną belle-danse lub noble-danse, stanowiącą podstawę baletu klasycznego. Zarówno publikacje choreografii zapisanych systemem Feuilleta, jak i opisy tańców zawarte we wcześniejszych traktatach prezentują wiele form tanecznych, zróżnicowanych pod każdym względem.

Na tym portalu zostały przedstawione tańce najbardziej znane i charakterystyczne dla danej epoki, tańczone zarówno na balach, jak i w teatrach, na wszystkich dworach i scenach Europy – od Madrytu do Sankt Petersburga. Ich opisy powstały na podstawie historycznych źródeł, traktatów, w których opisane są kroki, figury, charakter, sposób wykonania. Niektóre tańce (kurant, almanda i gawot) opisane są dwukrotnie, gdyż ich forma i funkcja zmieniała się w ciągu kilku wieków. Nie należy zapominać, że niezwykle ważnym elementem tańca dawnego jest kostium, który warunkuje charakter i sposób wykonywania tańca, zarówno tego na balu, jak i w teatrze. W filmowej prezentacji tańca dawnego kostiumy dobrane są do poszczególnych epok oraz stylów tańca, co pozwala lepiej poznać i zrozumieć tę niezwykle bogatą i zróżnicowaną dziedzinę sztuki.

Romana Maciuk-Agnel

[1] Raoul Auger Feuillet, Chorégraphie, ou l'art de d'écrire la danse, Paris 1700.