tańce i zabawy dzieci

moja ulijanko

mapa

Ulijanka, podobnie jak np. Ojciec Wirgiliusz, należy do dziecięcych zabaw naśladowczych przedstawianych w kole. Tradycyjnie wykonywana była tylko przez dziewczęta. W przeciwieństwie do Ojca Wirgiliusza, to osoba znajdująca się wewnątrz koła wykonuje zadania pod dyktando pozostałych, krążących po kole dziewcząt.

> Więcej

To zabawa bardzo popularna niemal we wszystkich regionach Polski, znanych jest także wiele jej odmian z Czech, Moraw i Słowacji (dawne pogranicze polsko-węgierskie). Być może przyszła ona do Polski z południa, dzięki kontaktom z Węgrami i Czechami, gdzie imię Juliana, Julia, było znacznie popularniejsze niż w Polsce. Piasecki wskazuje też na bliskie podobieństwo naszej Julianki z włoską zabawą korowodową o nazwie Maria Giulia. Wyśpiewywane przez dziewczęta imię Ulijanka jest z kolei ukraińską (wschodnią) formą imienia Juliana (od niej także imienia Julii). Było to imię bardzo popularne już w średniowieczu i symbolizowało osobę towarzyską, elokwentną, chętną do niesienia pomocy innym, wrażliwą na cierpienia innych, ale nie zawsze szczęśliwą w miłości. Zapewne takie znaczenie tego imienia wzmocniło się z czasem dzięki literackiej Julii z Werony. Piasecki widział w tej zabawie reminiscencje dawnych korowodów dziewczęcych związanych z przesileniem letnim (krążenie po kole) i dorastaniem dziewcząt do roli panien i przyszłych żon (naśladownictwo gestów i zachowań). Znane są opisy tej zabawy u Hucułów, związane w obrzędem wielkanocnym, gdzie Ulijanka obdarowywana była pisankami. Bez wątpienia jest to jedna z bardziej archaicznych i najpopularniejszych zabaw dziecięcych (dziewczęcych) w Polsce, która ma liczne odpowiedniki także w sąsiednich kulturach. Nim dziewczęta utworzą krąg, wybierają spośród siebie pierwszą Ulijankę (najczęściej słowną wyliczanką), która wchodzi do środka koła. Wokół niej krążą w tempie umiarkowanym lub szybkim (metrum 2/4) pozostałe dziewczęta, które chwytając się za ręce, okrążają Ulijankę po linii koła pod słońce i śpiewają:

            Moja Ulijanko,

            klęknij na kolanko,

            podeprzyj se boczki,

            złap się za warkoczki,

            Umyj się, wytrzyj się!

Po tych słowach krąg dziewcząt zatrzymuje się w miejscu i dziewczęta kończą pieśń słowami:  

            Kogo chcesz, tego bierz!

Na ten znak, Ulijanka podchodzi do wybranej dziewczyny i zamienia się z nią miejscami. Nowa Ulijanka zajmuje miejsce w środku i cały cykl się powtarza, z tym, że dziewczęta z kręgu poruszają się w przeciwnym kierunku (ze słońcem). Podczas krążenia po okręgu i śpiewu, dziewczęta pilnie obserwują Ulijankę, jak radzi sobie z wykonywaniem gestów i zdąża z ich wykonywaniem na czas. Jeśli nie są zadowolone, wówczas wykluczają ją z dalszej zabawy lub musi się ona opłacić fantem. Jeśli są zadowolone, częste było też nagradzanie Ulijanki fantem (pisanki, cukierek, owoc itp.).

Znany był też wariant tej zabawy, gdy pod koniec "pantomimy" Julijanka (w tym wariancie częściej występuje ta forma imienia) zapraszała do kręgu chłopca, by przetańczył z nią kilka taktów w miejscu. Zapraszając chłopca, śpiewała:

            Tańcujże ze mną, póki żem mała,

            bo jak urosnę, nie będę chciała!

Pozostałe dziewczęta powtarzają za nią:

             Bo jak urośnie, nie będzie chciała!

Chłopiec wiruje z dziewczyną w środku koła, najczęściej polkę, a pozostałe dziewczęta okrążają ich, poruszając się w kierunku przeciwnym do ich obrotów. Są to zapewne pozostałości dawnej magii miłosnej, które przechowały się w tym wariancie Ulijanki.

 

Gorzechowska, Jadwiga. Mało nas, mało nas…: polskie dziecięce zabawy ludowe. Warszawa:  Wydawnictwo „Nasza Księgarnia”, 1978.

Michalikowa, Lidia. Tradycyjne zabawy ludowe. Warszawa: Centralny Ośrodek Metodyki  Upowszechniania Kultury, 1981.                           

Piasecki, Eugeniusz. Tradycyjne gry i zabawy ruchowe oraz ich geneza. Godycki, Michał. red. 40 lat od Katedry Wychowania Fizycznego UP do Wyższej Szkoły Wychowania Fizycznego w Poznaniu. Poznań: PWN, 1959, ss. 90-307.