kujawiak
tańce niestylizowanemapaNazwy poboczne lub regionalne:
okrągły
Ludowy kujawiak, jak zauważył Oskar Kolberg, był w zaniku już w XIX wieku. Dziś wykonywany jest najczęściej w wersji scenicznej, ułożonej jako taniec towarzyski, jak inne tańce z grupy tańców narodowych. Kujawiak w dawnej tradycji to suita trzech tańców, którą Kolberg w drugim tomie Kujaw nazwał okrągły: chodzonego, kujawiaka właściwego i oberka. Każda z części miała odrębne, narastające tempo, ale wszystkie posiadały charakterystyczny rytm mazurkowy. Wykonywany był w parach, które przemieszczały się po linii koła, chodząc para za parą lub wirując, prowadzone przez przewodnika.
Taniec ten zawdzięczą swą nazwę regionowi, z którego pochodzi, Kujawom, choć był znany także na sąsiednich Pałukach, w Ziemi Łęczyckiej, w Wielkopolsce i na Zachodnim Mazowszu. Na Kujawach taniec ten stanowił środkową część suity składającej się z trzech części: chodzonego, kujawiaka właściwego i oberka. Pary tańczyły wszystkie trzy części po kole, para za parą, prowadzone przez przewodnika, dlatego suitę te nazywano często okrągłym. Dawniej był tańczony powszechnie podczas wesel i wiejskich potańcówek, jako taniec niepozbawiony elementów zalotnych. Charakterystyczną cechą właściwego kujawiaka było tempo rubato. Tańczony był on układzie zamkniętym spokojnie i gładko. Oskar Kolberg pisał, że „Kujawy mają właściwy sobie taniec zwany kujawiakiem (...). Niekiedy wszakże rozpoczynają taniec ten: polskim (polonezem) czyli inaczej: chodzonym (...). Gdy się już należycie po izbie nachodzili, do czego nieraz ten i ów śpiewkę przyplątał, ktoś z bardziej ochoczych, zwykle przodkujący, zawoła 'oć' lub 'na osib', 'na osibkę', tj. od siebie, na prawo, w stronę od prawej ręki mężczyzny (...) i teraz właściwie rozpoczyna się kujawiak (...). Zabierając się do kujawiaka (...) mężczyzna i kobieta zwracają się twarzą ku sobie, obejmują się oburącz (...) i w takiej pozycji, prosto się trzymając, walcują czyli obracają się w kółko ku prawej stronie dość powolnie, acz znacznie żwawiej niż w poprzednim tańcu [chodzonym]. Niekiedy mężczyzna pochyli głowę na ramię lub ponad torsem swojej tanecznicy, a prawą swą ręką wzniesioną chwilowo do góry, potrząsa w powietrzu na znak zadowolenia. Przodownik w tańcu, wiodący rej, pokręciwszy się czas nijaki, a za nim całe grono tancerzy, zarzuca swą rękę lewą (...) na około kibici tancerki (...) zatrzymuje się nagle na krótko przed skrzypkiem, a zanuciwszy mu oberka jakiego życzy sobie mieć granym (...) huknie naraz ostro i donośnie: 'k'seb', 'nakseb', 'na ksóbke' (tj. ku sobie, zwrot w lewo), zatoczy swą pancerkę kołem w tył od lewej ręki, a wówczas cały orszak przerzuca się za nim w stronę przeciwną poprzedniej, tj, lewą, lub chwilowo szybszym ruchem na przemian to w lewo, to w prawo (...) rozpoczyna się obertas, bez właściwej wszakże tańcowi temu zamaszystości mazurskiej, lubo nie bez pewnej krewkości”. Pod koniec XIX wieku wszedł do kanonu narodowych tańców polskich i był tańczony także w miastach, na balach, pod kierunkiem wodzireja.
Kolberg, Oskar. Dzieła wszystkie Oskara Kolberga. T. 3–4, Kujawy, cz. 1–2. Wrocław–Poznań: Polska Akademia Nauk, 1962.
Lange, Roderyk. Tańce kujawskie (w:) „Literatura Ludowa”, nr 4, 1963, s. 13–20.
Lange, Roderyk; Krzyżaniak, Barbara; Pawlak, Aleksander. Folklor Kujaw. Warszawa: Warszawa: Centralny Ośrodek Metodyki Upowszechniania Kultury, 1979.
Sroka, Czesław. Polskie tańce narodowe. Systematyka. Warszawa: Centralny Ośrodek Metodyki Upowszechniania Kultury, 1990.