Nazwa zabawy wywodzi się od słów towarzyszącej korowodowi pieśni i postaci niedźwiedzia, odgrywanej przez wybrane dziecko. W dawnej kulturze ludowej w Polsce i w Europie (także w wybranych kulturach pozaeuropejskich) niedźwiedź był symbolem nieograniczonej siły, mocy i agresji, przez co wzbudzał strach, a jednocześnie i podziw. Nie wymawiano jego imienia, by nie drażnić niedźwiedzia, ale często też starano się doń upodobnić, by przejąć jego moce i kontrolować go. Dlatego w karnawałowych zabawach w całej Polsce, niedźwiedź jest zawsze prowadzony na uwięzi, poniżany i jednocześnie groźny. Wierzono, że zły człowiek może przemienić się w niedźwiedzia i tym samym stać się groźnym dla gromady. Starano się na wszelkie sposoby odegnać strach przed niedźwiedziem, naśladując jego niezdarne ruchy lub wyśmiewając go słownie. Określenie "stary niedźwiedź" jest jednym z takich magicznych zabiegów "osłabienia" mocy zwierzęcia, choć słowa piosenki wyrażają respekt i strach nawet przed śpiącym niedźwiedziem. Na początku zabawy dzieci wybierają spośród siebie jedno, które wcieli się w rolę niedźwiedzia. Dzieje się to najczęściej na drodze losowania lub wierszowanej wyliczanki (mętowania). Wybrane dziecko kładzie się na ziemi lub kuca i udaje śpiącego niedźwiedzia. W regionach górskich dziecko wybrane na niedźwiedzia zakłada futrzaną czapkę na głowę lub serdak do góry włosem, by jak najbardziej upodobnić się do granej postaci. Pozostałe dzieci łapią się za ręce i tworzą zamknięte koło (korowód). Poruszając się powoli krokiem chodu dookoła niedźwiedzia, śpiewają:

         Stary niedźwiedź mocno śpi, stary niedźwiedź mocno śpi,
            my sie go boimy, na palcach chodzimy, 
            jak sie zbudzi to nas zje, jak się zbudzi, to nas zje.

            Pierwsza godzina niedźwiedź śpi,
            druga godzina niedźwiedź chrapie.
            trzecia godzina niedźwiedź łapie!

Przy ostatnich słowach pieśni niedźwiedź nagle się budzi i "rzuca" w stronę dzieci. Koło szybko się obraca, w niektórych wariantach zabawy dzieci rozdzielają się i uciekają w różne strony przed niedźwiedziem. Dziecko, które zostanie złapane przez niedźwiedzia, przejmuje jego rolę i "zasypia" w środku koła. Gra zaczyna się od początku i trwać może tak długo, aż wszystkie dzieci odegrają rolę niedźwiedzia. Niekiedy wyliczanka w ostatnich wersach trwać może do dwunastej godziny, a w tym czasie dzieci obchodzą niedźwiedzia cichutko, coraz ciszej (najczęściej od godziny "ósmej"), chodzą na paluszkach, by go nie zbudzić. Niedźwiedź czasem się przekręca, udaje, że rozbudza, a gdy biega za dziećmi czasem udaje, że zwalnia, jest senny, osłabia tym samym czujność dzieci i w końcu któreś chwyta. We wschodnich regionach kraju niedźwiedzia zastępowano czasem strzygoniem (lub Cyganem), przed którym także odczuwano strach i respekt.

Na ludową melodię pieśni z tej zabawy skomponowana jest pieśń chochoła "Miałeś chamie złoty róg" z dramatu "Wesele" Stanisława Wyspiańskiego.

Cieślikowski, Jerzy. Wielka zabawa: folklor dziecięcy, wyobraźnia dziecka, wiersze dla dzieci. Wrocław: Zakład Narodowy im. Ossolińskich, 1985.

Gorzechowska, Jadwiga. Mało nas, mało nas polskie dziecięce zabawy ludowe. Warszawa:  Wydawnictwo „Nasza Księgarnia”, 1978.

Michalikowa, Lidia. Tradycyjne zabawy ludowe. Warszawa: Centralny Ośrodek Metodyki  Upowszechniania Kultury, 1981.